Zarządy Wodne – holenderski sposób na zarządzanie środowiskiem wodnym

Zarządy Wodne – holenderski sposób na zarządzanie środowiskiem wodnym

W Holandii Zarządy Wodne (niderl. waterschappen) to instytucje publiczne, które od średniowiecza dbają o bezpieczeństwo kraju przed powodziami i zarządzają wodą w skali lokalnej oraz regionalnej.

To właśnie one odpowiadają za budowę i utrzymanie wałów, kanałów, pompowni, a dziś także za oczyszczalnie ścieków czy monitorowanie jakości wód. Co ważne – Zarządy Wodne działają nieprzerwanie od XIII wieku. Były i są jednymi z najstarszych instytucji demokratycznych w Europie – mieszkańcy, rolnicy i właściciele ziemscy mieli obowiązek współdecydować i płacić za ochronę swoich terenów. Jeszcze w XIX w. na terenie Niderlandów było 3500 takich Związków. Dziś jest ich 21.

Dziś, gdy coraz częściej słyszymy, że system ochrony Żuław przed powodzią działa zbyt słabo, a prace nad zmianami w Prawie Wodnym właśnie trwają, warto wrócić do tych doświadczeń. Przy tej okazji apelujemy o jawność i konsultacje. Tymczasem w Holandii przez wieki udawało się łączyć interesy społeczności, rolników, przedsiębiorców i państwa – wszyscy mieli swój udział w podejmowaniu decyzji i odpowiedzialności za wodę.

Co robią Zarządy Wodne?

• Ochrona przeciwpowodziowa – budowa i utrzymanie wałów, śluz, przepompowni.

• Gospodarka wodna – kontrola poziomu wód w polderach, retencja, odprowadzanie nadmiaru wody i zapewnienie jej w czasie suszy.

• Oczyszczanie ścieków – większość Zarządów Wodnych prowadzi własne oczyszczalnie.

• Dbanie o jakość wód – monitorowanie czystości rzek i jezior.

• Adaptacja do zmian klimatu – np. tworzenie „miejsca dla rzeki”, polderów zalewowych czy zielonych dachów.

Struktura zarządzania w Zarządach Wodnych

1. Rada ogólna (Algemeen Bestuur)

• Wybierana w wyborach co 4 lata – głosują mieszkańcy, rolnicy, przedsiębiorcy i właściciele nieruchomości.

• Ustala główną politykę Zarządu Wodnego (np. poziomy wód, strategie inwestycji), przyjmuje budżet i kontroluje jego realizację

2. Zarząd wykonawczy (Dagelijks Bestuur)

• Tworzony przez radę ogólną z jej członków, składa się z dijkgraafa i kilku heemraden (członków zarządu).

• Odpowiada za wdrożenie uchwalonej polityki i bieżące zarządzanie (utrzymanie wałów, pomp, oczyszczalni itp.).

3. Dijkgraaf – przewodniczący

• Powoływany przez rząd (króla) na 6-letnią kadencję.

• Przewodniczy zarówno radzie ogólnej, jak i zarządowi wykonawczemu – ale w radzie ogólnej nie ma prawa głosu.

• Łączy funkcje ceremonialne z realnym przywództwem wykonawczym.

4. Kontrola finansowa i audyt

• Zarządy Wodne mają własny system podatków (waterschapsbelasting), które pobierają od mieszkańców i firm.

• Budżety podlegają zewnętrznym audytom i są jawne.

5. STOWA – Fundacja ds. Badania Zastosowanego Gospodarowania Wodą

• To niezależna organizacja ekspercka, która nie sprawuje nadzoru nad Zarządami Wodnymi, ale wspiera je merytorycznie:
  dostarcza obiektywną wiedzę i analizy, współpracuje z regionalnymi zarządcami wody przy wdrażaniu innowacji

Podsumowanie

• Rada ogólna – demokratycznie wybrany organ ustawodawczy i kontrolny Zarządu Wodnego.

• Zarząd wykonawczy – realizuje decyzje rady i odpowiada za działania operacyjne.

• Dijkgraaf – przewodniczący i lider wykonawczy, powoływany przez rząd.

• STOWA – wsparcie eksperckie, bez władzy decyzyjnej.

Holenderski model Zarządów Wodnych pokazuje, że zarządzanie wodą może być demokratyczne, transparentne i skuteczne. Wspólna odpowiedzialność mieszkańców, rolników, przedsiębiorców i państwa budowała przez wieki poczucie współwłasności i troski o bezpieczeństwo.

Dla Żuław, obszaru o zbliżonej skali zagrożeń powodziowych i znaczeniu gospodarczym, warto czerpać z tych doświadczeń. Dyskusja o reformie polskiego Prawa Wodnego powinna iść w stronę większej przejrzystości, udziału społeczności lokalnych i jasnego podziału obowiązków. Wszelkie przejawy (jak np. Spółki Wodne) chęci lokalnego zarządzania naszym regionem są dobre. Jednak nie są kompleksowym rozwiązaniem. Być może musimy przejść ewolucję. Tylko czy mamy na to czas?